TEREKEME TERİMİNİN AÇIKLAMASI Terekeme teriminin kökeni konusunda farklı görüşler ve rivayetler vardır. Bilim adamlarının büyük çoğunluğu bu terimin Türkmen sözcüğünün Arapça’daki çoğulu olan Terakime’den geldiğini düşünmektedirler. Fakat halk arasındaki rivayetlere baktığımızda bu terimin ‘terk etmek’ manasına geldiğini görüyoruz. Yani ‘mekânı terk eden ve göçmüş olan’ anlamında yorumlanmaktadır. Bu ifade de bize bugün Türkiye ve Kafkasya’da yaşayan Karapapakların veya Terekemelerin, SSCB’nin yıkılmasıyla Özbekistan içerisinde kalan Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nde yaşayan Türkistanlı Karakalpaklarla olan akrabalıklarını ve bağlantılarını gündeme getirmektedir. Çünkü Türkistanlı Karakalpakların kendi rivayetlerine göre, Nogaylardan kopmadırlar ve kendilerince malûm olan en eski vatanları İtil Nehri’nin sağ tarafı yani Kazan ile Astrahan hanlıkları arasıdır. Bunlar uzun yıllardır buralarda yaşarlarken bazı sebeplerden dolayı yurtlarını terk etmek zorunda kalmışlardır. Eski vatanlarını terk etmeğe sebep bir rivayete göre, Emîr Timur’un Bulgar şehrini harap etmesidir. Diğer bir rivayete göre Karakalpakların buraları terk etmesine sebep Rusların Kazan şehrini gasp etmeleri dolayısıyla vuku bulan hadiselerdir. Diğer bir rivayete göre de Karakalpakların ataları Kazan şehrini kurmuşlar ve sonraları buralarda meydana gelen kargaşalıklarda bu vatanlarını terk etmeğe mecbur kalmışlardır. Böylece İtil’in sol sahili, yani Buhara’ya geçerek rivayete göre Aral Gölü’ne doğru ilerlemişler ve bu gölün kuzeyinden geçerek Sırderya Nehri’nin aşağı taraflarına yerleşmişler, Karakalpak adını burada almışlardır. Bu rivayete dayanarak bu Kıpçak-Tatar gruplarından bazı kolların Kafkasya üzerinden Gürcistan’a oradan da Türkiye’ye girdiklerini düşünebiliriz. Bazı âlimler Türkistanlı Karakalpaklar arasında, Karakalpak teriminin oluşumu ile ilgili şöyle yazarlar: Karakalpakların vatanlarını kaybettikleri için yas tutmak amacıyla siyah şapka giydikleri konusunda rivayet vardır. Hammer, Türkistanlı Karakalpakların oluşumu ile ilgili şunları yazıyor:“Bu kavim topraklarından kovulmaları dolayısıyla yas tutmak amacıyla siyah şapka giymeye başladı. Siyah şapkalılar terimi bu olay yüzünden onlara isim olarak verildi.” Bütün bu örneklere bağlı olarak Türklerde yas tutmak amacıyla siyah şapka giyme geleneği olduğu gibi bugünkü Terekeme teriminin ‘terk etmek’ terimi ile alâkasının olduğunu düşünmemiz yanlış olmayacaktır. Zaten Terekemelerin kendi aralarındaki rivayetlere göre de bu ismi eski vatanlarını terk ettikleri için almışlardır. Eskiden Terekemelerin atalarının Kuzey Kafkasya’da bulunan Terek Irmağı çevresinde yaşadıkları bilinmektedir. Buna bağlı olarak Terekeme terimi ile Terek Irmağı arasında da bir bağ kurabiliriz. Buna göre Terekemelerin ataları Terek Irmağı çevresinde yaşarlarken bazı sebeplerden dolayı buraları terk etmişler ve Gürcistan ile Türkiye’ye yerleşmişlerdir. Gürcistan ve Türkiye’ye geldiklerinde diğer yerli toplumlar onları Terekeme olarak adlandırmışlardır. Yani Terekeme terimini “yurtlarını terk edenler” anlamında kullanmışlardır.